Kwiatkowska
W budynkach stworzonych w Krośnie w dwudziestoleciu międzywojennym przenikają się różne style. Elementami charakterystycznymi dla modernizmu są m.in. proste, geometryczne bryły, betonowa konstrukcja, biała fasada oraz balkony o opływowych kształtach. Poza nimi w krośnieńskich domach, kamienicach i willach można dostrzec także różne elementy ozdobne, które wpływają na ich dekoratywność i wyjątkowość.
Tego, jak patrzeć na otaczające nas budynki, aby wychwycić w nich wszystkie „smaczki”, uczą twórcy projektu „DOM: dwudziestolecie oczami modernistów: miasto, osiedle, dom”.
Stworzono go w ramach ogólnopolskiego przedsięwzięcia Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki. Powiat krośnieński został wytypowany jako jeden z ośmiu powiatów o bogatym dziedzictwie architektonicznym z okresu lat 20. i 30. XX wieku. Jego przedstawieniem zajęła się Katarzyna Solińska. - Projekt przybliża architekturę Krosna i okolic – w skali II Rzeczpospolitej, skali ówczesnego województwa lwowskiego oraz skali powiatu, miasta, osiedla i domu – tłumaczy kuratorka projektu, która do współpracy zaprosiła Jakuba Kaskę, krośnieńskiego fotografa oraz Biuro Wystaw Artystycznych, w którym na co dzień jest edukatorką historii sztuki.
Razem pokazali, że w budynkach, które znamy z codziennych spacerów, można dostrzec coś więcej i podziwiać je jak dzieła sztuki.
- Chcieliśmy w jak największym stopniu przedstawić wizję tamtych czasów, widzianą oczami ówczesnych – nie tylko projektantów tworzących domy, osiedla, miasta; ale też urzędników, inżynierów, lekarzy – zlecających oraz zatwierdzających bardzo nowoczesne projekty fabryk, domów czy sanatoriów. Opowiadamy zatem o elektrowni w Męcince, koloniach mieszkaniowych – urzędniczej i robotniczej w Jedliczu, iwonickich sanatoriach oraz o planach na rozbudowę, a wręcz „przebudowę” Krosna, powstałych na przełomie lat 20. i 30. XX wieku. Planach, które – co ciekawe – są inspiracją również dla współczesnych urbanistów - dodaje Katarzyna Solińska.
Projekt obejmował organizację spotkań i warsztatów, a także stworzenie podcastów i filmu. Ten ostatni jest spacerem po Krośnie. Rozpoczyna się na ul. Lwowskiej pod domem Alfreda Jana Kołdera, wiodącego architekta miejskiego działającego w czasach dwudziestolecia międzywojennego.
Stamtąd narratorka zabiera widzów w dalszą podróż po mieście, sugerując, aby wyjść ze schematów oglądania architektury. - Dlaczego tak chętnie zwiedzamy galerie, muzea sztuki nowoczesnej, zachwycając się awangardowym malarstwem i rzeźbą, a tak rzadko zachwycamy się formą otaczającej nas architektury okresu modernizmu, którą tworzyły te same artystyczne idee? – pyta.
Kolejne domy, wille i kamienice ukazane w filmie, znajdują się na ulicach: Walslebena, Staszica, Szczepanika i Kazimierza Wielkiego. Budynki „rozbierane” są na czynniki pierwsze, a ściany opisywane są niczym obrazy lub rzeźby. Opowieść skupia się na tym, co widzimy, a czego często nie dostrzegamy, mijając poszczególne budynki.
aby zobaczyć dzieła czołowych artystów okresu modernizmu, wcale nie musimy wchodzić do muzeum, wystarczy wyjść na spacer i spojrzeć na miasto w nieco inny, artystyczny sposób
Wizualna odsłona projektu jest dziełem Jakuba Kaski. - W filmie zastosowaliśmy też pewne awangardowe rozwiązanie – celowo dopiero na jego końcu pojawia się informacja, że jest to Krosno. Chcieliśmy, aby widzowie nieco pobłądzili, po mieście lub po własnej pamięci, aby poszukali podobnych budynków, elementów, które z czymś się im kojarzą. Aby, poprzez wirtualny spacer, odnaleźli może podobne detale w innych budynkach – tych, które codziennie mijają, niekoniecznie w Krośnie - tłumaczy Katatrzyna Solińska.
Do oddania wizji modernistów przyczyniły się materiały historyczne, odszukane m.in. w sanockim oddziale Archiwum Państwowego, archiwum krośnieńskiej delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków oraz w archiwach prywatnych – właścicieli budynków, czy archiwach rodziny Kołderów, potomków Alfreda Jana Kołdera. Wśród nich są np. przedwojenne zdjęcia, pocztówki, dokumenty i mapy, które stały się tłem trzech podcastów: „Sytuacja”, „Plany” oraz „Widoki” (można je obejrzeć klikając w poszczególne nazwy).
Cały projekt dopełnią jeszcze „Pocztówki z…. moderny”. Będą to zestawy pocztówek, połączonych w popularne dawniej „harmonijki”, na których ukazane zostaną różnorodne budynki z powiatu krośnieńskiego. Pocztówek tych nie będzie można jednak wysłać, to one same będą wysyłały w przedstawione na nich miejsca. Na lewej stronie, w miejscu adresata znajdą się informacje o architekcie, roku powstania i obecnym adresie prezentowanego na pocztówce budynku, a w treści zawarte będą ciekawostki i cytaty „modernistów”. Pocztówki będą niedługo dostępne w różnych miejscach całego powiatu krośnieńskiego, szczegóły będzie można znaleźć na stronie Biura Wystaw Artystycznych.
- Lokalna odsłona projektu może być interesująca nie tylko dla mieszkańców powiatu krośnieńskiego, czy pasjonatów regionalnej historii, ale też dla odbiorców z każdej części Polski – dodaje Katarzyna Solińska.
"DOM: dwudziestolecie oczami modernistów: miasto, osiedle, dom" jest częścią ogólnopolskiego projektu realizowanego przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki, zatytułowanego „Infrastruktura Niepodległości: Architektura polskich powiatowych projektów modernizacyjnych” dofinansowanego ze środków MKiDNiS. Partnerem lokalnym projektu jest Biuro Wystaw Artystycznych w Krośnie.
Więcej o ogólnopolskim projekcie tutaj.
Przewodnik on-line po powiatach, które wzięły udział w projekcie: tutaj.
