Portalu
W okresie od 31 maja do 10 listopada 1999 r. na zlecenie Gminy Krosno dział archeologiczny Muzeum Podkarpackiego w Krośnie przeprowadził pierwszy etap ratowniczych badań wykopaliskowych na krośnieńskim rynku. Drugi etap rozpoczęto 4 kwietnia 2000 r. W chwili obecnej (koniec czerwca 2000) badania wschodniej części Rynku z ratuszem zostały zakończone. Dnia 14 czerwca rozpoczęto prace w części zachodniej Rynku, które zakończą się w lipcu. Teren Rynku nie był nigdy w sposób planowy penetrowany przez archeologów. Zajmuje on powierzchnię około 0,7 ha. W 1999 r. przebadano obszar 951, 25 m2, zaś w 2000 r. wykop z ratuszem powiększono o 350 m2.
W wyniku badań natrafiono na fundamenty ratusza, pozostałości drewnianych wodociągów miejskich, kanałów ściekowych, kramów kupieckich, różnego rodzaju nawierzchni dawnego placu rynkowego oraz studnię i zbiornik na wodę. Pozyskano ogromne ilości zabytków ruchomych datowanych od czasów prahistorycznych po nowożytność. Koszt badań przeprowadzonych w 1999 r. wyniósł 96 950 zł. W roku 2000 na II etap prac przewiduje się kwotę 64 626 zł, z czego już wykorzystano 35 790 zł.
W centralnej części rynku, na głębokości 60-70 cm odsłonięto fundamenty budowli kamienno-ceglanej. Budynek o wymiarach 21m x 14,5 m był trzytraktowy, w narożnikach wzmocniony przyporami, z wykuszem w narożniku północno-wschodnim. Reprezentacyjne wejście było zlokalizowane w zachodniej ścianie magistralnej. Budynek wzniesiono w XV w. w stylu gotyckim, po pożarze w 1500 lub 1512 roku przebudowano w stylu renesansowym, o czym świadczą m.in. kamienne detale architektoniczne (kroksztyny, elementy portali). Mury wykonane z piaskowca miały szerokość od 0,8 m do 1,5 m, ich stopę uchwycono na głębokości 3,5 m - 3,8 m od obecnej powierzchni rynku. Zachowały się pozostałości zejść do piwnic, otwory okienne oraz nie mające analogii w znanych dotychczas budowlach 3 szyby - pochylnie wymurowane we wschodniej ścianie magistralnej. Również w tej ścianie odkryto otwór, przez który do wnętrza ratusza przy pomocy drewnianych rur doprowadzona była woda. Wokół budynku natrafiono na ślady innych urządzeń związanych z infrastrukturą miejską. Były to pozostałości bruku z otoczaków, wykonany w konstrukcji zrębowej drewniany zbiornik na wodę, podwaliny drewnianych kramów kupieckich.
We wschodniej części rynku zlokalizowano studnię przeciwpożarową wykutą w skale w 2 połowie XIX w. Ma ona średnicę 3 m, cembrowinę wysokości 8 m ułożono z łamanego piaskowca. Jej dno znajduje się na głębokości 20 m, zaś słup wody osiąga wysokość 14,5 m.
W kilku miejscach na rynku odsłonięto drewniane rury wodociągowe wykonane z pni drzew iglastych, łączonych żelaznymi tulejami tzw. buksami. Pnie miały średnicę około 30 cm, otwory - przez które przepływała woda - około 7 cm. W rurach znajdowały się specjalnie wydrążone otwory wentylacyjne i kontrolne. Łącznie odkryto ponad 30 m drewnianych wodociągów. Analizy dendrochronoliczne wykazały, że pochodziły one z 2 połowy XIV w. (najstarsze z 1366 r.).
W niewielkiej odległości od wschodniej pierzei rynku odsłonięto kanał ściekowy zbudowany z potężnych przepołowionych pni, długości 3,5 m, odprowadzający nieczystości w kierunku obecnej ul. Blich. Wzmacniały go pale oraz legary drewniane a jego otoczenie wymoszczone było dranicami. W wyniku analiz okazało się, że wykonano go już w 1 połowie XIV w., a może nawet u schyłku XIII w.
Na głębokości 50-60 cm miejscami natrafiono na pozostałości regularnie układanego bruku z otoczaków pochodzącego z przełomu XV i XVI w. Odsłonięto także rynsztok wykonany z dużych płyt piaskowca uzupełnianych drobniejszymi otoczakami.
W trzech miejscach odkryto na rynku podstawy drewnianych kramów kupieckich pochodzących z XIII i XIV w. Były one, jak się wydaje, zadaszone. Prowadzono w nich wyspecjalizowany handel. Odsłonięte konstrukcje mają analogie w miastach niemieckich (głównie w Nadrenii).
W trakcie prac wykopaliskowych wydobyto ogromne ilości zabytków ruchomych . Odkryto ponad 50 monet srebrnych i miedzianych w tym: półgrosz Kazimierza Wielkiego, 3 denary królowej Jadwigi, monety Władysława Jagiełły, monety Wazów, boratynki Jana Kazimierza, Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz monety austriackie. Z wykopów pochodzi kilkadziesiąt ozdób złotych, srebrnych oraz miedzianych, części stroju, uprzęży, narzędzia, części uzbrojenia, rzędu końskiego. Najliczniej wystąpiła ceramika. W trakcie badań wydobyto całe naczynia: garnki, patelnie, dzbany, misy, pokrywki oraz tysiące fragmentów. Sporą grupę stanowią kafle piecowe, płytki posadzkowe oraz dachówki. Odkryto kilkaset ułamków naczyń szklanych oraz kawałki szkła okiennego. Nadspodziewanie dobrze w nawarstwieniach średniowiecznych zachowały się szczątki organiczne. Pozyskano ogromne ilości drewna, w tym narzędzia, talerze, klepki wiader, dna beczek i inne unikalne przedmioty drewniane. Wśród wyrobów skórzanych wyróżniają się zachowane w całości buty, rzemienie, fragmenty pasów i sakiewek.
W jednej z piwnic ratusza odkryto skupisko dziegciu, w którym wystąpiła duża koncentracja doskonale zakonserwowanych zabytków, w tym kilkanaście monet, także zagranicznych (Węgry, Szwecja).
W wykopie przecinającym w poprzek tę stronę odsłonięto drugą studnię wykonaną na w XIX / XX w. oraz nawarstwienia wczesnośredniowieczne i inne obiekty osadowe. W nawarstwieniach wystąpiła duża ilość zabytków ruchomych. Badania są kontynuowane. Przewiduje się tu przebadanie powierzchni 240 m2 i założenie 10 wykopów.
Badania krośnieńskiego rynku dały rewelacyjne rezultaty w skali ogólnopolskiej. Dostarczyły wielu nowych danych do historii miasta oraz przyczyniły się do poznania ogólniejszych procesów dotyczących formowania się struktur miejskich w średniowieczu. Badania te są jednymi z największych prac wykopaliskowych prowadzonych na terenie zespołu staromiejskiego w Polsce i w tej części Europy. Doskonale zachowane w warstwach wczesnośredniowiecznych i średniowiecznych zabytki wykonane z surowców organicznych pozwalają na bardzo precyzyjne datowanie m.in. metodą dendrochronologiczną, co jest również ewenementem w skali europejskiej. Ostateczne opracowanie wyników badań i ich opublikowanie przyciągnie z pewnością do Krosna rzesze zainteresowanych archeologów, historyków oraz turystów.
Opracowali:
Mgr Anna Muzyczuk
Mgr Jan Gancarski
