Portalu
Na początku XX wieku Żydzi stanowili 18,5% (około 2700 osób) mieszkańców Krosna. Istniała tu gmina żydowska - wyznawcy Mojżesza mieli swoją szkołę, czytelnię, bibliotekę, kluby sportowe, kółka teatralne, ale też synagogę przy dzisiejszej ul. Słowackiego. To właśnie w Rynku i jego okolicach mieszkało najwięcej Żydów.
Okres drugiej wojny światowej był najtragiczniejszym czasem dla krośnieńskich Żydów. Pierwsze masowe mordy miały miejsce już we wrześniu 1939 roku. W sierpniu 1942 roku Niemcy rozkazali wszystkim krośnieńskim Żydom zebrać się na końskim targu. Tam przeprowadzono selekcję - młode osoby otrzymały specjalne pozwolenia na pracę i zostały przeprowadzone na inne miejsce, a chorych, niedołężnych i niepełnosprawnych wywieziono do pobliskiego lasu i rozstrzelano. Resztę, ponad 1000 osób, w tym matki z dziećmi, wywieziono koleją do obozu zagłady w Bełżcu.
Tego samego dnia ustanowione zostało nowe getto, obejmujące obszar pomiędzy dzisiejszą ulicą Franciszkańską a Spółdzielczą, tzw. "targ jajeczny". Getto liczyło od 300 do 600 osób. Wszyscy zostali stłoczeni w 12 budynkach.
70 lat temu, w grudniu 1942 roku getto zostało zlikwidowane. - Większość krośnian wyznania mojżeszowego została skierowana przez niemieckiego okupanta do obozu koncentracyjnego w Bełżcu, gdzie spotkała ich straszna śmierć - mówi Grzegorz Bożek, inicjator i koordynator akcji ratowania cmentarza żydowskiego w Krośnie.
Nielicznych Żydów, którzy przetrwali w mieście likwidację getta i wywózki, wyłapywano jeszcze do marca 1943 roku. Złapanych - rozstrzeliwano na miejscu. W tym okresie rozstrzelano rabbiego Samuela (Szmula) Führera, rabina miasta, a chasydzki rabin Krosna Mosze Twerski zmarł w getcie rzeszowskim.
W rocznicę tych wydarzeń Urząd Miasta Krosna, Regionalne Centrum Kultur Pogranicza w Krośnie przy współpracy Stowarzyszenia "Olszówka" i Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Krośnie organizuje wydarzenie pt. "Czas pamięci pokruszonej" - dni wspomnień o społeczności żydowskiej Krosna.
- To pierwsza próba pozbierania okruchów pamięci po społeczności żydowskiej, która była częścią wielokulturowego, tętniącego życiem miasta Krosna - mówi Piotr Zych, nauczyciel historii Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Krośnie, współorganizator imprezy.
- Takie wydarzenia głównie mają miejsce w dużych miastach. W Krośnie też nie odbędą się po raz pierwszy, ale cel był taki, żeby pokazać coś innego niż zwykle przy tego typu imprezach. Zwykle są to koncerty, a my chcieliśmy czegoś nieszablonowego, stąd oprócz wystaw i wykładów są warsztaty kaligrafii żydowskiej i tańca żydowskiego - podkreśla Grzegorz Bożek. - Chcieliśmy pokazać kulturę żydowską nie tylko przez pryzmat Holokaustu, cierpienia, nie tylko przez pryzmat jedynego śladu po Żydach - cmentarzu, ale pokazać, że jest to kultura żywa, która istnieje, że ma długą historię, że są ludzie, którzy mówią takim językiem, w taki sposób piszą, bo to jest ich tradycja.
Warsztaty są skierowane do młodzieży ponadgimnazjalnej, nie będą więc dostępne dla ogółu mieszkańców, natomiast udział w pozostałych punktach uroczystości jest nieograniczony. W środę (10.10) w RCKP o godz. 17.00 odbędzie się wernisaż trzech wystaw nawiązujących do krośnieńskich Żydów. O godz. 18.30 młodzież z Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych nr 5 w Krośnie zaprezentuje spektakl "Przeminęli cieniem..."
Następnego dnia o godz. 11.00 na cmentarzu żydowskim odbędzie się część oficjalna - modlitwa ekumeniczna z udziałem Rabina Polski Michaela Schudricha oraz krośnieńskich księży przy grobie Rabinów. Spotkanie na cmentarzu odbędzie się z udziałem przedstawicieli władz Krosna, samorządowców, organizacji społecznych, nauczycieli i młodzieży. Po południu w RCKP wysłuchać będzie można wykładów pt. "Różne oblicza Holokaustu" oraz "Cmentarze żydowskie w Polsce". W wydarzeniach weźmie także udział Warren Blumenfeld, potomek mieszkającej przed wojną w Krośnie żydowskiej rodziny.
"Czas pamięci pokruszonej" wiąże się także z zakończeniem prac renowacyjnych na cmentarzu żydowskim w Krośnie - widocznej pozostałości po społeczności żydowskiej. Kirkut zlokalizowany przy ul. Ks. Sarny jest miejscem uratowanym od ruiny dzięki pracom Stowarzyszenie "Olszówka", które w 2002 r. rozpoczęło i koordynowało operacje jego odnawiania. Prace renowacyjne odsłoniły wszystkie macewy i groby - jest ich ponad 250.
Prace zakończone zostały w lecie 2012 roku. Wzięło w nich udział 65 osób, które społecznie przepracowały ponad 1000 godzin. W ciągu 10 lat przeprowadzono również na cmentarzu 70 zajęć edukacyjnych skierowanych do dzieci, młodzieży i dorosłych, wydano foldery i pocztówki, zorganizowano wystawę "Ocalić od zapomnienia" oraz popularyzowano wśród krośnian temat historii cmentarza żydowskiego i historii Żydów.
