Młodzież sprzedawała butelki, żeby zdobyć bilety. Historia kina Sokół

Anna Kania

Sokół to najstarsze kino w Krośnie

Damian Krzanowski

Kino Sokół mieści się w murowanym, dwukondygnacyjnym budynku, który znajduje się przy ulicy Grodzkiej. Nazwa obiektu nawiązuje do pierwszego właściciela – Towarzystwa Gimnastycznego Sokół. To z polecenia tej organizacji budynek powstał w latach 1898-1899, prawdopodobnie według planów Franciszka Daniszewskiego, malarza i nauczyciela rysunku w Szkole Tkackiej w Krośnie.

Członkowie Towarzystwa, które działało w całym kraju, stawiali sobie za cel krzewienie kultury fizycznej. Przede wszystkim wśród osób dorosłych, ale także i młodzieży.

Na elewacji budynku zainstalowali swoje godło - sokoła w locie i napis "W zdrowym ciele zdrowy duch". Obiekt nazywano "sokolnią", a pomieszczenie, w której współcześni widzowie oglądają filmy, służyło wówczas jako sala gimnastyczna. Uprawiano głównie ćwiczenia wolne i na przyrządach oraz podnoszenie ciężarów. Dzisiaj takie miejsce nazwalibyśmy pewnie siłownią.

W czasie I wojny światowej w budynku działała także gospoda Kółka Rolniczego, a po wojnie funkcjonowała sala widowiskowa oraz kino. W trakcie II wojny światowej Towarzystwo Gimnastyczne Sokół zostało rozwiązane. Budynek przeszedł na własność Skarbu Generalnej Guberni, a później PRL-u. W lutym 1945 roku zorganizowano kino Wolność, które w 1949 roku zmieniło nazwę na Pionier.

Karta ewidencyjna zabytkowej siedziby kina Sokół z 1987 roku - Ośrodek Dokumentacji Zabytków w Warszawie

www.zabytek.pl

W latach 50. 60. i 70. przeprowadzano remonty budynku. Prawdopodobnie wtedy zamurowano okna sali widowiskowej. Kino sprywatyzowano w II połowie lat 90. XX wieku. Jego obecna właścicielka Maria Kusiak również przeprowadziła w nim niezbędne prace remontowe (pisaliśmy o tym m.in. tutaj), ale budynek wymaga kolejnych modernizacji.

Kino wielokrotnie przechodziło remont generalny. M.in. w roku 1950 i 1962

nowiny rzeszowskie z 4.05.1950 / zaproszenie na otwarcie z 1962 - Źródło nieznane

Bilety za butelki

Do kina Pionier jako dziewczynka często chodziła 79-letnia Krystyna Kogut. Krośnianka wspomina niedzielny rytuał, kiedy to razem z rodziną szła na mszę do kościoła farnego, a zaraz po tym na tzw. poranki do kina. – Chodzili na nie zarówno dorośli, jak i dzieci. Puszczano wtedy bajki i filmy familijne. Zdarzały się też filmy przygodowe, na przykład "Skarby króla Salomona" z 1950 roku. Później, gdy nieco podrosłam razem z koleżankami chodziłyśmy na nocne seanse.

Według wspomnień pani Krystyny, sala kina z tamtych lat zdecydowanie różniła się od tej obecnej. – Siedzieliśmy na drewnianych krzesłach, które ciągle skrzypiały. Dopiero później pojawiły się fotele. Następnie toalety i kiosk, w którym można było kupić coś do jedzenia czy picia.

Krośnianka Krystyna Kogut jako dziecko chodziła na tzw. niedzielne poranki do kina Sokół

damian krzanowski

Do kina chodził też 76-letni Andrzej Nowakiewicz. – Z kolegami byłem tam trzy razy w tygodniu. Zazwyczaj seanse wyświetlano codziennie o godzinach 15:45, 18:00 i 20:00. Jednak zdarzały się wyjątki. Pamiętam, jak Andrzej Wajda nakręcił "Popioły", które trwały aż cztery godziny. Na ten film miałem bilet na 1:00 w nocy – wspomina.

Dla widzów atrakcją była też Polska Kronika Filmowa, którą puszczano przed każdym seansem. -To było dla nas okno na świat – dodaje pan Andrzej.

Kina w czasach PRL-u były traktowane jako jeden z nośników propagandy państwa

nowiny rzeszowskie z 10.02.1953 oraz 1.04.1959

Bilet na seans kosztował ok. 3,50 lub 4 zł. Pani Krystyna o pieniądze prosiła swoich rodziców, ale młodzi ludzie mieli też inne pomysły na zdobycie potrzebnych funduszy. –To była równowartość czterech szklanych butelek. Każda kosztowała złotówkę, więc 50 gr zostawało jeszcze na bułkę – wspomina pan Andrzej.

73-letni Stanisław Hejnar do kina zaczął chodzić w wieku 12 lat. Przestał z 20 lat temu, gdy pojawiło się kino domowe: – Najprostszy sposób na zdobycie pieniędzy na bilet to była kasa otrzymana od babci. Trudniej było zbierać butelki i je sprzedawać. Gdy miało się więcej pieniędzy, to konikowało się, czyli kupowaliśmy więcej biletów i sprzedawaliśmy je z zyskiem. Może było to nielegalne, ale nikt nas za to nie karał. Nieraz za biletami stało się już od godz. 11:00.

Maria Kusiak, obecna właścicielka budynku ma wiele pamiątkowych zdjęć związanych z kinem Sokół

DAMIAN KRZANOWSKI / Archiwum marii kusiak

Filmy płaszcza i szpady, westerny i nieme

Pan Andrzej wspomina, że filmy były wyświetlane za pomocą aparatów na kliszę celuloidową, a pani Krystyna dodaje: - To nie było nowoczesne urządzenie. Strzelało, czasem przeskakiwały klisze. Zdarzało się, że film się urywał i operator kleił taśmę. A my mieliśmy przymusową przerwę.

Przerywane seanse zdarzały się w kinie również w późniejszych latach. O tych sytuacjach pisali nawet dziennikarze. Oto fragment relacji z projekcji filmu "Przebudzenia" z Robertem De Niro i Robinem Williamsem, który ukazał się w "Kurierze Podkarpackim" w 1991 roku:

Tak wyglądało wejście do kina Pionier w czasach PRL-u

DAMIAN KRZANOWSKI/  Archiwum marii kusiak

Akcja filmu zaczęła nabierać tempa, gdzieniegdzie słychać było pochlipywanie widzów, napięcie rosło… gdy nagle zrobiło się cicho i ciemno. Siedzę skonsternowana jak większość kinomanów. O dziwo, w Krośnie nikt nie gwiżdże i nie tupie nogami! Może zerwała się taśma, to się zdarza, ale dla wprawnego operatora to moment? (…) Po chwili pani bileterka zapaliła światło i oznajmiła, że nie ma fazy, energetyka nie przyjdzie naprawić uszkodzenia, dalsza projekcja jest niemożliwa. (…) Zwrot pieniędzy nie wchodzi w rachubę, filmu obejrzeć nie będzie można, bo jest to ostatni seans w Krośnie.

Pani Krystyna prowadziła zeszyt, w którym zapisywała obejrzane w kinie filmy

DAMIAN KRZANOWSKI

W Pionierze puszczano przeróżne filmy. Były to produkcje m.in. o miłości, zazdrości, przygodowe, westerny. – Tak bardzo się nimi zachwycałam. Bardzo lubiłam filmy podróżnicze, nie przepadałam za produkcjami wojennymi czy z walkami – mówi pani Krystyna, która pamięta głównie realizacje z lat 60., jak na przykład: "Szatana z siódmej klasy", "Garsonierę", "Z soboty na niedzielę" czy "Piękną Lurettę".

Pan Andrzej z sentymentem wspomina produkcje z Flipem i Flapem oraz "Pata i Patachona w opałach". – To były filmy, na których można było zrywać boki. Niesamowite komedie – mówi.

Dla pana Stanisława najciekawsze były produkcje spod znaku płaszcza i szpady oraz westerny. - Oglądałem każdy dobry film, zwłaszcza amerykańskie, francuskie czy francusko-włoskie. Widziałem na przykład "Kapitana Fracasse", "Karmazynowego pirata", "Rio Bravo", "Siedmiu wspaniałych" czy "Działa Navarony". Najtrudniej było zdobyć bilety na seanse z Gretą Garbo – takie było zainteresowanie.

Jedyna taka rozrywka w PRL-u

W czasach PRL-u dla młodych ludzi kino Pionier było jedną z najważniejszych rozrywek. Sala kinowa niemal zawsze była pełna. Przed kasą gromadziły się takie tłumy, że nieraz musiała interweniować milicja.

W 1978 roku odbył się tu Przegląd Filmów Batalistycznych "Szlakiem Zwycięstwa"

nowiny rzeszowskie z 1.10.1978

- Kino w tamtych czasach, nie tak zresztą odległych, było jedyną instytucją umożliwiającą kulturalne spędzenie czasu. Niektórzy, nie bez przekąsu nazywali Pionier ośrodkiem kultury powiatowej. Konkurencyjnej firmy szerzącej kulturę nie było. Przez kilkanaście lat sytuacja o tyle się zmieniła, że w każdym niemal domu jest telewizor. Kino straciło wielu bywalców, którzy przychodzili nie tyle z potrzeby odbioru sztuki filmowej, co dla zabicia czasu – tak pisano w 1980 roku w tygodniku "Podkarpacie".

Wnętrze kina Sokół obecnie

damian krzanowski

– Do kina chodziło się z uśmiechem i grupami. Tak na przykład chodzili ludzie z bloku przy ul. Kolejowej. Zawsze zajmowali pierwszy rząd zwany "fryzjerskim". Poznawaliśmy też sporo ludzi z innych części Krosna – mówi pan Stanisław.

Pan Andrzej wspomina, że przed każdym seansem szedł po frytki, które można było kupić niedaleko budynku kina (w pobliżu obecnego Liceum Katolickiego). – Do frytek też były kolejki.

Sala kinowa podczas jednego z wydarzeń

DAMIAN KRZANOWSKI/Archiwum marii kusiak

Koniec świetności

Jeszcze w PRL-u kinem zaczęła zarządzać rodzina Kusiaków. W latach 90. nastały ciężkie czasy. Brakowało widzów i pieniędzy na remont. Z racji tego, że obiekt nie należał do miasta, nie była możliwa pomoc finansowa ze strony urzędu. Uciążliwe było też sąsiedztwo baru Monika. Powrócono jednak do historycznej nazwy "Sokół".

Obecnie jego właścicielką jest Maria Kusiak. Jej przygoda rozpoczęła się od tego, że pomagała swojemu mężowi w zarządzaniu obiektem. Po jego śmierci została sama i zdecydowała się odkupić budynek kina od instytucji filmowej Apollo Film w Krakowie, mimo że cena za niego była ogromna. - Zrobiłam to dla córki – wyznaje.

Maria Kusiak sama dba o kino od ok. 20 lat. Budynek odkupiła po śmierci męża

damian krzanowski

Kino prowadzi samotnie od 20 lat. Ze względu na rosnące koszty, sama o wszystko dba, bo nie ma możliwości zatrudnienia pracowników. – Sprzątam, zamawiam filmy, obsługuję kasę, w zimie odśnieżam, w lecie koszę trawę. Jakoś daję radę, a mam już 74 lata.

Od kilku dobrych lat "Sokół" widzami musi dzielić się z artKinem i Heliosem. Przez ten czas wokół kina narosło wiele opowieści, nie zawsze pochlebnych. Jedną z nich jest historia pana Kamila. Od wielu lat stara się chodzić do kin studyjnych i do pewnego czasu odwiedzał też kino „Sokół”. Sytuacja zmieniła się w 2016 roku, kiedy postanowił wybrać się na seans. Okazało się, że filmu nie zobaczy, bo dwie osoby to za mało, by projekcja mogła się odbyć. Takich opowieści znaleźliśmy w różnych komentarzach w Internecie więcej.

W drodze do kina Pionier

DAMIAN KRZANOWSKI/Archiwum marii kusiak

Wciąż jednak sporo klientów czuje sentyment do Sokoła. – Niektórzy mówią, że nie chodzą do innego kina, bo tylko to jest prawdziwe. Wspominają, że jako dzieci chodzili tutaj na bajki - dodaje pani Maria.

Aktualny repertuar kina jest dostępny tutaj.