Historie ludzi, którzy kształtowali serca i umysły w "Koperniku"
Portalu
I Liceum Ogólnokształcące z Oddziałami Dwujęzycznymi im. Mikołaja Kopernika to szkoła o bogatych tradycjach. W ubiegłym roku obchodziła 120-lecie swojego istnienia, ale z powodu pandemii dopiero w tym roku przyszedł czas na świętowanie.
Jedną z form upamiętnienia jubileuszu było wydanie dwóch książek: „Nauczyciele I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie w latach 1900-2020” Władysława Sitka oraz „Z kart historii krośnieńskiego Kopernika” Zbigniewa Więcka.
Na ich kartach znajdziemy losy dyrektorów, nauczycieli i pracowników szkoły, którzy włożyli swój trud w nauczanie i wychowanie młodzieży. Poznajmy historie niektórych z nich.
„Nauczyciele I Liceum Ogólnokształcącego im. M. Kopernika w Krośnie w latach 1900-2020”
- Książka liczy sobie około 700 stron i zawiera ponad 700 biogramów dyrektorów, nauczycieli i pracowników administracji oraz obsługi szkoły. Ukazała się nakładem wydawnictwa Ruthenus w liczbie 1000 egzemplarzy.
- Jej autor krośnianin Władysław Sitek nie jest absolwentem szkoły, ale interesuje się biografistyką. Od około 20 lat opracowuje biogramy pracowników przemysłu naftowego. Jest autorem książek "Nauczyciele Szkoły Naftowej w Krośnie w latach 1945-2017" oraz "Kronika Parafii św. Wojciecha i MBC w Krośnie".
- Prace nad książką o nauczycielach "Kopernika" zajęły mu dwa lata. Autor korzystał z informacji pozyskanych w archiwach szkolnych, państwowych w Przemyślu i Sanoku, w urzędach parafialnych, stanu cywilnego, w księgach cmentarnych oraz w Internecie.
- Aby otrzymać książkę, należy przekazać darowiznę na rzecz Stowarzyszenia Absolwentów w kwocie co najmniej 50 złotych. Szczegóły tutaj. Monografia jest też dostępna w krośnieńskiej bibliotece.
Książkę rozpoczyna poczet 18 dyrektorów szkoły. Pierwszym z nich był Kasper Brzostowicz, nauczyciel matematyki. To dzięki jego staraniom patronem placówki stał się Mikołaj Kopernik. W 1907 roku dyrektor Brzostowicz umożliwił dziewczętom zdobywanie wykształcenia. Aktywnie też uczestniczył w życiu miasta.
Pozostawił po sobie Kronikę Szkoły i sprawozdania, które pomogły autorowi monografii w opracowywaniu biogramów nauczycieli. – To są wspaniałe dokumenty, które czyta się jednym tchem – mówi pan Władysław.
W trakcie zdobywania informacji krośnianin dowiedział się, że w „Koperniku” uczył m.in. Jan Sądowicz, dziadek aktorki Anny Dymnej. Był nauczycielem języka łacińskiego w latach 1937-39.
Pan Władysław poznał też tragiczne losy Bronisława Probulskiego, nauczyciela rysunku odręcznego i kaligrafii oraz dziadka Hanny Probulskiej-Dzisiów, producentki seriali. Profesor przez dwa lata walczył jako żołnierz armii austriackiej na frontach I wojny światowej. Dostał się do niewoli rosyjskiej, skąd powrócił jako inwalida wojenny. W 1940 roku został aresztowany przez gestapo w ramach pierwszej akcji terrorystycznej przeciw inteligencji krośnieńskiej. Był jedynym znanym autorowi nauczycielem krośnieńskiej szkoły, który zginął w KL Auschwitz w 1941 roku.
W krośnieńskim „Koperniku” uczyli również wojskowi. Jednym z nich był Aleksander Wieleżyński, pułkownik Wojska Polskiego, nauczyciel matematyki, geometrii i rysunku geometrycznego. W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. W 1916 roku został mianowany porucznikiem artylerii. Był współautorem modyfikacji lawety do armaty. Za udział w wojnie polsko-bolszewicko-ukraińskiej (1918-1920) otrzymał Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari. Był starszym bratem Mariana Wieleżyńskiego, współtwórcy i współwłaściciela firm naftowych Gaz Ziemny i Gazolina. Został pochowany na cmentarzu w Grodzisku Mazowieckim.
Warto wspomnieć również o Stanisławie Jerzym Gierowskim (przed wojną Stanisław Jerzy Agatstein). Pochodził z rodziny żydowskiej. Był starszym bratem polskiego poety i prozaika Mieczysława Jastruna. W krośnieńskim „Koperniku” uczył języka polskiego, filozofii i języka niemieckiego. II wojnę światową przeżył ukrywając się m.in. w Krośnie w jednej małej komórce, gdzie czytał, pisał i pracował twórczo. Interesował się historią filozofii, literatury i psychologii religii. Posiadał ogromną bibliotekę, która była jego jedynym majątkiem. Spoczywa na cmentarzu komunalnym przy ul. Wyszyńskiego w Krośnie.
„Z kart historii krośnieńskiego Kopernika”
- Książka nie jest monografią ani też nie jest poświęcona jednemu tematowi. –Tak jak sugeruje tytuł, są w niej zawarte wybrane przeze mnie wydarzenia dotyczące „Kopernika” – mówi Zbigniew Więcek, jej autor. Znajdziemy w niej podstawowe informacje o szkole, historię jej powołania, wznoszenia liceum i bursy szkolnej oraz omówienia wybranych wydawnictw szkolnych.
- Książka zawiera około 100 archiwalnych ilustracji (widokówki, zdjęcia ze zjazdów, matur i lekcji) oraz 33 sylwetki profesorów, którzy uczyli w placówce w latach 40., 50. i 60. XX wieku. Wszystkie materiały pochodzą z archiwum autora.
- Wydano 150 egzemplarzy nakładem Agencji Wydawniczo-Reklamowej Graffia. Można je nabyć u autora, wydawcy lub w Antykwariacie i Księgarni Zbigniewa Oprządka.
- Zbigniew Więcek to popularyzator dziejów Krosna i regionu, kolekcjoner i antykwariusz, autor katalogów i albumów poświęconych głównie kartom pocztowym. Jest absolwentem Kopernika. Naukę rozpoczął w 1952 roku, a maturę zdał w 1956 roku. Więcej o panu Zbigniewie pisaliśmy tutaj.
- Jako uczniowie sporo nie wiedzieliśmy o naszych nauczycielach. Ich historie nam umykały, dlatego chciałem przypomnieć osoby, o których się dotychczas nie pisało – mówi Zbigniew Więcek.
Na przykład nie mówiło się o nauczycielach, którzy dzielnie przeciwstawiali się okupacji niemieckiej. - Profesor Kazimierz Hozer, który uczył nas fizyki, należał do Armii Krajowej. Był telegrafistą, zbudował i obsługiwał tajną radiostację krótkofalową. W 1943 roku podpalił Niemcom warsztat samochodowy Gebla przy ul. Korczyńskiej – wspomina pan Zbigniew. – Nie mówiło się również, że pani Alicja Hozer była łączniczką i sanitariuszką w czasie wojny. Działała przy tajnej radiostacji Inspektoratu AK Podkarpacie.
Zbigniew Więcek miło wspomina również Józefa Kuczę, który był dyrektorem szkoły w czasie, gdy on do niej uczęszczał. Dyrektor Kucza w trakcie II wojny światowej zorganizował Tajną Szkołę Podchorążych w Miejscu Piastowym.
Autor przywołuje również postać profesora Juliana Müllera, nauczyciela gimnastyki oraz profesora Antoniego Lęcznara, nauczyciela historii i wiedzy o Polsce. Obaj byli więzieni w Jaśle w trakcie II wojny światowej. – Z życiem uszli dzięki młodzieżówce Armii Krajowej, która odbiła ich z 5 na 6 sierpnia 1943 roku. Tułali się przez kilka dni po lasach i wioskach, a następnie ukrywali do końca wojny.
W więzieniu znalazła się również polonistka Zofia Pawłowska. Podczas wojny była zaangażowana w tajne nauczanie. W 1943 roku trafiła do więzienia na Majdanku, gdzie pełniła obowiązki pielęgniarki. Po wojnie rozpoczęła pracę w krośnieńskim gimnazjum, gdzie pracowała do emerytury.
To tylko wybrane historie ludzi, którzy sprawili, że Kopernik należał i wciąż należy do jednych z najlepszych szkół w województwie podkarpackim. Aby poznać również inne, warto sięgnąć po obie książki.