Około 1620 roku, zatem blisko czterysta lat temu, osiedlił się w Krośnie młody szkocki imigrant Robert Gilbert Portius de Lanxeth (1601-1661). W bardzo krótkim czasie miasto nad Wisłokiem, w którym wciąż jeszcze biły źródła dynamicznego rozwoju gospodarczego, stało się jego drugą ojczyzną.
Tu w roku 1626 ożenił się z krośnieńską mieszczką Anną z Hesnerów, tu przyszły na świat jego (niestety przedwcześnie zmarłe) dzieci, tu przede wszystkim jednak – korzystając z bliskiego sąsiedztwa Węgier – stworzył centrum imponującej faktorii kupieckiej, która spowodowała, że Krosno stało sie jednym z liczących się ośrodków handlu winem węgierskim w tej części Europy.
On sam, uzyskawszy od Zygmunta III Wazy przywilej serwitoriatu (potwierdzany przez kolejnych monarchów z dynastii Wazów), już jako faktor królewski stał się najważniejszym dostawcą win węgierskich dla monarszego dworu.
Rosnąca pozycja społeczna i majątkowa szkockiego patrycjusza, który w Krośnie przyjął imię jednego z patronów Królestwa Polskiego (i odtąd też pisał się Robert Wojciech), umożliwiła mu podejmowanie rozlicznych fundacji artystycznych, zwłaszcza tych adresowanych do miejscowego kościoła parafialnego. Sprawiła ponadto, iż stał się On najważniejszym i najbardziej hojnym dobrodziejem szpitali, klasztorów i szkół parafialnych, zarówno w samym mieście, jak i bliższej i dalszej jego okolicy.
Dziś bez żadnej przesady stwierdzić można, iż to osobie szkockiego imigranta zawdzięcza Krosno, ostatni już w okresie staropolskim, doniosły epizod swego znaczenia gospodarczego i kulturalnego.
W roku ubiegłym, w Zakładzie Turystyki i Rekreacji Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie, zrodziła się idea zorganizowania międzynarodowej konferencji naukowej, której celem byłoby pokazanie sylwetki i dokonań szkockiego patrycjusza na tle ówczesnych dziejów gospodarczych i politycznych Europy Środkowej.
W staraniach swych organizatorzy Konferencji uzyskali wsparcie: Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, Stowarzyszenia „Portius” w Krośnie oraz Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej, zaś honorowy patronat nad przedsięwzięciem zechcieli objąć: Ambasada Węgier w Warszawie oraz Prezydent Miasta Krosna.
Program Konferencji, w której udział zadeklarowali uczeni ze Szkocji, Węgier i Polski, przewiduje wystąpienia podejmujące problematykę:
Serdecznie zapraszamy do uczestnictwa w niej wszystkie osoby zainteresowane zarówno historią gospodarczą i polityczną epoki staropolskiej, dziedzictwem artystycznym XVII stulecia, jak również wybranymi aspektami turystyki w obszarach przygranicznych.
PWSZ informuje, iż – najpóźniej początkiem przyszłego roku – planuje wydanie drukiem Materiałów z Konferencji, w jednym z tomów „Prac Naukowo-Dydaktycznych Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Stanisława Pigonia w Krośnie”.
14:00–14:30 Sala Senacka PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie, Rynek 1
JM Prof. dr hab. Grzegorz Przebinda – Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
im. Stanisława Pigonia w Krośnie – powitanie uczestników konferencji
14:30-15:20 Kościół Parafialny Trójcy Przenajświętszej w Krośnie
Dr Piotr Łopatkiewicz – PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie: Fundacje artystyczne
Roberta Wojciecha Portiusa dla najważniejszej świątyni miasta – prezentacja
najważniejszych dokonań szkockiego fundatora
15:30–16:00 Aula PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie, ul. Kazimierza Wielkiego 4
JM Prof. dr hab. Grzegorz Przebinda – Rektor Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej
im. Stanisława Pigonia w Krośnie – otwarcie konferencji
16:00–16:30
Prof. Dr David Worthington
University of the Highlands and Islands – Centre for History
The Scots in Poland in History and Memory
16:30–17:00
Prof. dr hab. Waldemar Kowalski
Uniwersytet Jana Kochanowskiego – Wydział Humanistyczny
Znaczenie diaspory szkockiej w społeczeństwie staropolskim. Zarys problemu.
17:00–17:30
Dr Jan S. Ciechanowski
Uniwersytet Warszawski – Wydział „Artes Liberales”
Z dziejów stosunków polsko-szkockich na przestrzeni wieków.
17:30–17:45 Przerwa
17:45–18:05
Prof. dr hab. Janusz Gruchała
Uniwersytet Jagielloński – Wydział Polonistyki
„Pieśń polska” Balinta Balassiego – historia tekstu i dzieje przyjaźni.
18:05–18:35
Prof. dr László Kálmán Nagy
Uniwersytet Jagielloński – Wydział Filologiczny, Zakład Filologii Węgierskiej
Wojna z Polakami za czasów Wojciecha Portiusa. Jeden z mało znanych rozdziałów
stosunków polsko-węgierskich.
18:35–19:20 Dyskusja
Aula PWSZ im. Stanisława Pigonia w Krośnie, ul. Kazimierza Wielkiego 4
Sesja referatowa
9:00–9:30
Dr Bálint Vinkler
Biblioteka Miejska im. Sándora Vachotta
Muzeum Numizmatyki im. Lajosa Huszára w Gyöngyös
Na kupieckim szlaku – handel winem węgierskim w wieku XVI i XVII.
9:30–10:00
Dr Tadeusz Łopatkiewicz
Prezes Stowarzyszenia Miłośników Ziemi Krośnieńskiej
Jan II Kazimierz Waza w Krośnie. Dyskurs historyczny vs kultura masowa
10:00–10:30
Mgr Ewa Lorentz
Podkarpacki Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków – Delegatura w Krośnie
Capellae Portianae. Kaplice w kościele parafialnym w Krośnie z fundacji Roberta Wojciecha Portiusa
10:30–11:00
Dr Piotr Łopatkiewicz
Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Stanisława Pigonia w Krośnie
Czy nastawa ołtarza i obraz Adoracji Najświętszego Sakramentu to najwcześniejsze fundacje Portiusa dla kościoła parafialnego w Krośnie?
11:00–11:20 Przerwa
11:20–12:00
Mgr Jerzy Żmudziński
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
Zbiory Sztuki Wotywnej na Jasnej Górze
Dlaczego Portius pomagał wykupić ciało św. Wojciecha z rąk pogan? Malarska fundacja krośnieńskiego kupca do kaplicy jego patrona w kościele farnym i jej konteksty.
Srebrne okucia na oprawach mszałów fundacji Wojciecha Portiusa dla fary w Krośnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
12:00–12:30
Dr hab. Zygmunt Kruczek, prof. AWF w Krakowie
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie – Wydział Turystyki i Rekreacji
Szlaki winne na pograniczu polsko-węgierskim w XVI i XVII stuleciu oraz ich współczesna projekcja na terenie Podkarpacia i Małopolski
12:30–13:00
Zbigniew Ungeheuer
Prezes Stowarzyszenia Portius w Krośnie
Osoba szkockiego Patrona w działalności Stowarzyszenia Portius w Krośnie
13:00–13:30
Paweł Szczygieł
Prezes Zarządu Centrum Dziedzictwa Szkła w Krośnie
Węgierskie wino w krośnieńskim szkle
13:30–14:00 Dyskusja i podsumowanie konferencji
