Bez projektu i konkretnej lokalizacji. Spór o pomnik generała Maczka
Kania
Generał Stanisław Maczek ma już w Krośnie swoją ulicę (w Polance) i szkołę (patronuje Elektrykowi), teraz zrodziła się idea wybudowania mu pomnika. Pomysł wiąże się z tegorocznymi grudniowymi obchodami 30. rocznicy śmierci tego wybitnego dowódcy. Monument ma propagować historię naszego miasta i otworzyć możliwości nawiązywania współpracy z miastami i organizacjami promującymi postać generała.
Budowę pomnika miałby sfinansować Instytut Pamięci Narodowej. Jednak, aby otrzymać fundusze od tej instytucji, trzeba najpierw ustalić miejsce usytuowania pomnika i podjąć uchwałę. A to wywołało różnicę zdań między radnymi na lutowej sesji Rady Miasta (29.02).
Propozycja nr 1: skwer przed RCKP
Komitet społeczny, który jest pomysłodawcą budowy pomnika, chce, żeby stanął on u zbiegu ulic Krakowskiej i Kolejowej, na niewielkim skwerze przed Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza, frontem do Starego Cmentarza. Dla nich jest to lokalizacja odpowiednia i reprezentacyjna.
Ich propozycja jest argumentowana przede wszystkim aspektem historycznym. Pomnik stanąłby nieopodal budynku przy ul. Krakowskiej 9, gdzie dziś mieści się PTTK, a w 1918 roku swoją siedzibę miało Biuro Werbunkowe ochotników z Krosna i okolic (pisaliśmy o tym tutaj). To rzekomo tu wstąpił do Wojska Polskiego 26-letni Stanisław Maczek, wtedy jeszcze porucznik, któremu powierzono dowództwo kompanii krośnieńskiej. Monument znajdowałby się również niedaleko pomnika powstańców styczniowych i grobów uczestników walk o niepodległość na Starym Cmentarzu.
Pomysłodawcy i niektórzy radni podają także, że ta lokalizacja sprzyjałaby organizowaniu różnych wydarzeń patriotycznych, artystycznych, naukowych czy rozrywkowych. Pomnik byłby też widoczny dla wielu osób.
- Dobrze byłoby, gdyby generał został upamiętniony w miejscu, gdzie proszą wnioskodawcy. Dotyczy to tylko 10 m2. Pomnik nie będzie zbyt wysoki, nie zasłoni RCKP. Obok będzie przejście. Myślę, że można by też wygospodarować miejsce na kompanię honorową, która zmieściłaby się między ulicą Krakowską a budynkiem – argumentował radny Krzysztof Babinetz (PiS).
Nie wszyscy jednak radni byli tak przychylni. Jako kontrargumenty przeciw tej lokalizacji podawali: za mało miejsca na organizowanie dużych uroczystości i wyłączanie na ten czas ruchu na całym skrzyżowaniu, które jest jednym z ruchliwszych w Krośnie czy niezadowolenie dyrekcji RCKP-u.
- Jeżeli uważacie, że na tym wąskim skrawku jesteście w stanie umiejscowić tę młodzież, o której mówicie, kompanię wojskową, orkiestrę - to chyba na trawniku i chodniku, czyli tam, gdzie generalnie nie powinno się stać – mówił radny Grzegorz Rachwał (Samorządne Krosno).
Propozycja nr 2: w rogu parkingu
Gdy Komisja Kultury, Sportu i Turystyki negatywnie zaopiniowała pierwszą lokalizację, prezydent wniósł o autopoprawkę do uchwały. Jako nową lokalizację podano róg dużego parkingu po drugiej stronie ulicy Kolejowej. Na nią komisja, choć niejednogłośnie, już się zgodziła.
- To jest rozległy teren dosłownie po drugiej stronie ulicy. Można na nim organizować spotkania na wiele osób. Kompania strzelców też się tam zmieści – mówiła radna Anna Dubiel, przewodnicząca komisji (Samorządne Krosno).
Radny Marcin Niepokój (Samorządne Krosno) zwrócił uwagę, że nowa lokalizacja jest w bardziej dostępnym i widocznym miejscu. Mimo to nie wszystkim przypadła do gustu. - Czy ta autopoprawka była konsultowana z członkami komitetu, z którego inicjatywy jest ten temat, nad którym się pochylamy? Czy plan zagospodarowania przestrzennego nie zabrania stawiać tam takich budowli jak pomnik? – pytał o nową propozycję umiejscowienia monumentu radny Adam Przybysz (PiS).
Według Marka Kubita, dyrektora Elektryka i członka komitetu, na terenie parkingu obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który nie dopuszcza budowy na tym terenie małej architektury, jaką są pomniki czy inne budowle.
Nie wiadomo także, jak w tym miejscu miałby być ustawiony pomnik: czy tyłem do przejeżdżających ulicą Krakowską i Kolejową samochodów, a przodem do parkingu ze względu na planowane uroczystości? Czy może jednak odwrotnie?
Wątpliwości rodzi też kwestia, czy parking to odpowiednie miejsce na upamiętnienie tak ważnej postaci. - Dla mnie pomnik kojarzy się z miejscem honorowym, pięknie ukwieconym, a parkingiem, szczerze powiem, jestem zdegustowana – mówiła Alfreda Jatczyszyn, przewodnicząca zarządu osiedla Południe.
Propozycja nr 3: przy Elektryku
Pojawiła się również propozycja, aby pomnik stanął przy Zespole Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących. O tym zamyśle na sesji wspomniała radna Anna Dubiel. – Edukacyjnie świetnie by to wpływało na dzieci i młodzież. Tam można by też organizować piękne uroczystości.
Nie widzi tego Marek Kubit, dyrektor Elektryka, który podaje, że Turaszówka w latach 1918-20 nie była częścią Krosna, ale odrębną miejscowością. Nie ma powiązania historycznego z generałem tak jak obecny budynek PTTK.
– Turaszówka jest oddalona od centrum miasta, więc przy organizowaniu większych uroczystości byłby to problem. Do tego generał został już u nas upamiętniony, w szkole znajduje się pamiątkowa tablica. Nie chcemy też ograniczać się tylko do szkolnej społeczności, ona zna historię generała i jego żołnierzy. Chcemy, żeby mieszkańcy Krosna i przyjezdni również mogli widzieć ten pomnik i poznawać przez niego historię – mówi dyrektor.
Podkreśla, że pomnik będzie upamiętniał również żołnierzy kompanii krośnieńskiej. I dodaje: - Chcemy godnie uszanować i podkreślić wagę tak wspaniałego Polaka. Nie chcemy, żeby stało się tak jak w Edynburgu. Nikt go wówczas nie docenił, po wojnie musiał zarabiać na życie jako barman.
Odroczona decyzja
O ile w przypadku lokalizacji radni nie osiągnęli konsensusu, to co do jednego okazali się być zgodni – postanowili wstrzymać się z decyzją do kolejnej marcowej już sesji i zasięgnąć opinii mieszkańców. Wnioskowali o to m.in. Kazimierz Mazur, Paweł Krzanowski, Marcin Niepokój czy Grzegorz Rachwał.
Głos w sprawie zabrał też Adrian Krzanowski, redaktor naczelny portalu Krosno24.pl, który zwrócił uwagę na szybkość podejmowanej decyzji o wybudowaniu pomnika, który przecież pozostanie w mieście na dziesiątki lat. – To zupełna nowość dla mieszkańców. Nie odbyła się żadna dyskusja na ten temat.
Apelowałbym o to, żeby odroczyć to w czasie, aby opinia publiczna mogła wypowiedzieć się w lokalnych mediach. Być może pojawią się nowe pomysły
– mówił na sesji.
Z kolei Zbigniew Kubit poprosił o ogłoszenie konsultacji w tym temacie. Prezydent Krosna przychylił się do próśb i zdjął z porządku obrad punkt poświęcony pomnikowi. - Skoro te propozycje budzą kontrowersje, to może należałoby zasięgnąć tutaj rad od obywateli miasta w konsultacjach przeprowadzonych elektronicznie – przyznał.
Nie tylko lokalizacji brak
Do tej pory zrealizowano tylko wstępną wizualizację pomnika z poglądowym wymiarem bryły. Jego forma i kształt zostaną określone w konkursie na projekt monumentu.
Po podjęciu uchwały o lokalizacji pomnika, prezydent Krosna podpisze porozumienie z IPN-em o jego dofinansowaniu. Później zostanie ogłoszony konkurs na wykonawcę monumentu.
Kim był gen. Stanisław Maczek?
Gen. Stanisław Maczek jest uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich dowódców. Krosno było pierwszym miastem na szlaku bojowym generała. Jako porucznik w 1918 roku objął tutaj dowództwo nad kompanią krośnieńską, która wyruszyła do Sanoka, a następnie koleją do Chyrowa na odsiecz oblężonego Lwowa.
Później generał walczył w kampanii wrześniowej w 1939 roku, bronił Francji w 1940 roku i wyzwalał Europę Zachodnią w 1944-45. Wyróżniał się strategicznym geniuszem, manewrowością i skutecznością. – Wyzwalane na jego szlaku bojowym miasta nie doznały poważniejszych zniszczeń oraz strat w ludności cywilnej. Są to miasta francuskie, belgijskie, holenderskie, ale podkreślać należy, że początki tego geniuszu rozwijały się na naszych terenach z „chłopcami” z Krosna i okolic, tak o nich pisał w swoich wspomnieniach generał – zaznacza Marek Kubit.
Generał nigdy nie wrócił do ojczyzny, którą opuścił 18 września 1939 roku, przekraczając granicę z 10 Brygadą Kawalerii w szyku bojowym. Po wojnie zamieszkał w Szkocji. Ówczesne władze Polski odebrały mu obywatelstwo. Ponieważ nie przysługiwała mu emerytura, został barmanem w Edynburgu. Przeżył 102 lata. Został pochowany w Bredzie wśród swoich żołnierzy.
Został uhonorowany nie tylko w Polsce, ale również w Wielkiej Brytanii, Francji, Belgii i Holandii. Wielu żołnierzy jego krośnieńskiej kompanii zostało Kawalerami Virtuti Militari za bohaterskie czyny w latach 1918-20.
Ruszyły konsultacje
Od czwartku (14.03) można wziąć udział w elektronicznych konsultacjach i odpowiedzieć na pytanie "Gdzie Twoim zdaniem powinien stanąć pomnik Generała Stanisława Maczka?".
Do wyboru są cztery lokalizacje:
- przy RCKP,
- przy parkingu zlokalizowanym naprzeciw Starego Cmentarza w Krośnie,
- teren zielony przy Elektryku,
- własna propozycja.
Zagłosować można tutaj. Konsultacje potrwają do niedzieli (24.03).
Aktualizacja z 26.03.2024
Znane są już wyniki konsultacji przeprowadzonych w sprawie lokalizacji pomnika generała Stanisława Maczka i żołnierzy kompanii krośnieńskiej z 1918 roku. Swoje zdanie wyraziło ponad 890 osób.
Aż 631 uczestników ankiety (71%) opowiedziało się za postawieniem pomnika przy Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza przy skrzyżowaniu ulic Krakowskiej i Kolejowej w Krośnie.
180 osób (20%) chciałoby wybudować monument na terenach zielonych przy Zespole Szkół Elektrycznych i Ogólnokształcących w Krośnie.
Zaledwie 38 ankietowanych (4%) widziałoby ten monument przy parkingu zlokalizowanym naprzeciw Starego Cmentarza (skrzyżowanie Krakowskiej i Kolejowej).
Natomiast 43 ankietowanych (5%) podało swoją propozycję lokalizacji. Wśród najczęściej pojawiających się można wymienić: plac Monte Cassino, park jordanowski przy ul. Grodzkiej, przy ul. gen. Maczka w Polance, w miejscu obecnego cmentarza żołnierzy radzieckich przy kościele oo. Kapucynów i na nowym osiedlu TBS, gdzie są ulice nazwane na cześć innych generałów.
Niektórzy skorzystali z ankiety i wypowiedzieli swoją opinię na temat budowy pomnika. Oto przykłady
Chciałbym Państwa uwrażliwić na kwestie estetyczne, aby projekt był nie tylko "zgodny" z urzędniczego punktu widzenia. Jako mieszkaniec chciałbym, by niezależnie od tematyki mógł być ciekawą plastycznie rzeźbą samą w sobie. Walory historyczne i artystyczne można łączyć. Przedstawione w wizualizacjach propozycje byłyby dla mnie nieakceptowalne w lokalizacji 1. przed obiektem KULTURY. Mieliśmy i mamy w Polsce świetnych rzeźbiarzy. Jako w pierwszej kolejności rzeźba z prawdziwego zdarzenia, a w drugiej jednocześnie pomnik historyczny jestem za lokalizacją I. Przy RCKP.
Pomnik jest nieproporcjonalny, mało atrakcyjny wizualnie, przynajmniej tak jest to widoczne na zdjęciu. Na pewno nie jest to dzieło sztuki, gdyby forma architektoniczna byłaby inna, wtedy należy rozważać lokalizacje.
Są też osoby, które nie chcą budowy nowego pomnika w Krośnie. - Jest dużo palących spraw na które te pieniądze można lepiej wydać – to jedna z takich opinii.
Aktualizacja z 2.04.2024
Radni na sesji 27 marca zdecydowali, że pomnik generała Stanisława Maczka i żołnierzy kompanii krośnieńskiej z 1918 roku stanie na skwerze przed Regionalnym Centrum Kultur Pogranicza w Krośnie u zbiegu ulic Krakowskiej i Kolejowej. Za taką lokalizacją opowiedziało się 17 radnych, przeciwko były dwie radne z Samorządnego Krosna - Anna Dubiel i Anna Galert.
- Dlaczego do końca będę na nie? Ponieważ zabiera się ostatni skrawek zieleni przed RCKP. Z tego, co się dowiaduję, tam nie będzie za bardzo miejsca na nasadzenia. Mam też wątpliwość, bo nie było weryfikacji, czy w ankiecie głosują osoby z Krosna czy spoza. Jest tyle nowoczesnych sposobów, żeby upamiętnić pamięć generała Maczka. A u nas idzie się w kierunku tradycyjnego pomnika – mówiła Anna Dubiel, która podkreśliła, że jej zdanie nie ma nic wspólnego z brakiem patriotyzmu.
Radnej odpowiedział Krzysztof Babinetz, który podkreślił, że upamiętnienie w sposób tradycyjny, nie wyklucza upamiętnienia w sposób nowoczesny. - Sąsiedztwo pomnika tak wybitnej postaci będzie dobre dla RCKP. Mam nadzieję, że pomnik będzie komponował się dobrze i nie będzie się gryzł z lokalizacją przy nowoczesnym obiekcie – mówił.
Jeśli wszystko pójdzie po myśli pomysłodawców budowy monumentu, jego odsłonięcie nastąpi w trakcie uroczystości z okazji 30. rocznicy śmierci generała Maczka. Odbędą się one 11 grudnia. Możliwe, że będzie w nich uczestniczyła wnuczka generała Karolina Maczek-Skillen.
Na razie przed pomysłodawcami i Miastem podpisanie umowy z Instytutem Pamięci Narodowej, który ma sfinansować budowę pomnika. Ostateczny wygląd monumentu będzie znany po ogłoszeniu i rozstrzygnięciu konkursu. Na razie nie wiadomo, kiedy to nastąpi i na jakich zasadach.
Aktualizacja z 29.05.2024
Instytut Pamięci Narodowej ogłosił konkurs na projekt pomnika gen. Stanisława Maczka i Kompanii Krośnieńskiej.
Główne założenia mówią o tym, że pomnik ma przedstawiać całą postać Stanisława Maczka, mają zostać też zaakcentowane początki jego kariery w Wojsku Polskim w Krośnie. Trzeba też umieścić na pomniku symbole "odysei wojennej" generała i nawiązujące do historycznych tradycji polskich formacji pancernych.
Otoczenie pomnika powinno uwzględniać jego skomponowanie z bryłą budynku Regionalnego Centrum Kultur Pogranicza, odpowiedni układ świateł, usytuowanie masztu do podniesienia flagi państwowej, możliwość instalacji urządzeń do odsłuchania narracji słownej o historii życia generała, miejsca do wypoczynku, aranżację ustawień grup podczas uroczystości i miejsce do godnego podejścia do pomnika w celu oddania hołdu.
O wszystkich założeniach projektu można przeczytać tutaj.