HISTORIA

Poszukiwane pamiątki po legendarnej "Lniance". Poznajcie jej historię

Produkty z nieistniejących już Zakładów Przemysłu Lniarskiego "Krosnolen" gościły w domach prawie wszystkich krośnian. Jednak mało kto zna bogatą historię „Lnianki”. W najbliższy weekend (8-9.08) Muzeum Rzemiosła organizuje wystawę poświęconą zakładom i zachęca mieszkańców do przekazania lnianych pamiątek.
Joanna Kwiatkowska
Takie lniane, kolorowo zdobione serwety powstawały w krośnieńskiej "Lniance". Muzeum Rzemiosła chce uchronić te i inne pamiątki przed wyrzuceniem
Damian Krzanowski

Region Krosna i pogranicza polsko-słowackiego posiada bogate tradycje tkackie. Ich początki sięgają prawdopodobnie starożytności, jednak pierwsze źródła historyczne pochodzą ze średniowiecza. Wzmianki o tkactwie Krośnie znalazły się w dokumencie z 1365 roku. 

Suszone kwiaty lnu
damian krzanowski

Początki Zakładu Przemysłu Lniarskiego „Krosnolen” sięgają XIX wieku. W Korczynie założono Towarzystwo Tkaczy, które przyczyniło się do utworzenia specjalistycznych szkół w Korczynie i Krośnie.

Końcem wieku w dawnym Pałacu Biskupim (ul. Piłsudskiego) powstała fachowa szkoła tkacka, która w 1891 roku przeniosła się do nowej siedziby przy obecnej ul. Kazimierza Wielkiego. To budynek dawnego klasztoru pojezuickiego. Obecnie znajduje się tam siedziba Karpackiej Państwowej Uczelni. Szkoła tkacka była początkiem "Szczepanika”, czyli ZSP nr 1. Jednak po tkactwie nie ma tam teraz śladu. 

Szkoła Tkacka mieściła się przy obecnej ul. Kazimierza Wielkiego (budynek Karpackiej Państwowej Uczelni). Zdjęcie pochodzi z książki "Tradycje tkackie pogranicza polsko-słowackiego" wydawnictwa Muzeum Rzemiosła
damian krzanowski

W 1918 roku rozpoczęto odbudowę Fabryki Blichu i Apretury, która powstała przed I wojną światową i zajmowała się bieleniem, farbowaniem i wykańczaniem tkanin powstałych w Krośnie i okolicy. W pobliżu stacji kolejowej stworzono Zakłady Lniarskie – Len. W 1933 roku wykupiło je Łódzkie Przedsiębiorstwo Scheibler i Grohmann oraz przemysłowcy ze Zduńskiej Woli: Reinchenbaum i Klein. Tak powstały Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Krosnolen”, nazywane później „Lnianką”.

Pierwsze z zakładów powstały w pobliżu stacji kolejowej przy ul. Pużaka. W dawnych budynkach istniał później m.in. klub Armagedon. Zdjęcie wykonane w 2011 roku
damian krzanowski

Ponad 60 lat działalności

Maszyny w zakładach ruszyły 27 kwietnia 1934 roku. Wówczas produkowano wyłącznie przędzę dla innych zakładów włókienniczych. W kolejnych latach zakłady przechodziły modernizację. Powstała nowa hala, uruchomiono tkalnię, niciarnię, wykańczalnię, szwalnię i farbiarnię oraz laboratorium do badania surowca, przędzy i tkanin. Liczba pracowników wzrosła z blisko 400 do ponad 1400. Rozpoczęto także eksport, m.in. do Bułgarii i Szwecji. Do wybuchu II wojny światowej zakłady miały cztery wydziały i prowadziły produkcję od przygotowania włókna do gotowego produktu – tkaniny lnianej.

Włókna lniane przed przędzeniem. Zdjęcia wykonane w latach 80.
kadry z filmu "Robotnicy" ireny kamińskiej

Podczas wojny przejęły je władze niemieckie. Działalność nie została całkowicie zawieszona, ale znacznie ograniczona, głównie ze względu na brak surowca. Zatrudniano ok. 700 pracowników. Powstałe produkty przeznaczano dla wojska i różnego rodzaju instytucji.

Okupanci zamierzali całkowicie zburzyć "Lniankę", jednak planu nie zdążyli zrealizować. Dzięki grupie pracowników udało się zachować część maszyn i tkanin, które Niemcy demontowali i wywozili. Gdy w 1944 roku do Krosna wkroczyła Armia Czerwona wznowiono pełną produkcję i odbudowano zakłady. Były już one jednak własnością państwa. 

Wtedy powstał także stadion dla Legii, czyli klubu sportowego "Lnianki". Posiadał drewniane trybuny i funkcjonował do momentu otwarcia miejskiego kompleksu sportowego przy ul. Legionów.

Jeden z budynków "Lnianki" mieścił się przy obecnej ul. Grodzkiej. W tym miejscu jest teraz sklep "Biedronka" 
damian krzanowski

Od 1950 do 1980 roku "Lnianka" stała się potężnym zakładem. Posiadała kilkadziesiąt nowych budynków i obiektów, nowe maszyny produkcyjne, przebudowane obiekty energetyczne, budynki socjalne, a nawet sanatoryjne i wypoczynkowe. Stała się także jedynym zakładem, który poza przerabianiem surowca, zajmował się także kontraktowaniem i dozorowaniem upraw lnu.

"Nowiny Rzeszowskie", 7.01.1950
archiwum portalu / PBC

„Polski len zdobi Ciebie i Twój dom”

Pod takim hasłem propagowano modę na len, co sprzyjało spółce. Na krośnieńskim Rynku otwarto sklep Polski Len, sprzedający wyroby miejscowej firmy, ale także innych zakładów w Polsce.

Krosnolen szczycił się naturalnymi tkaninami wysokiej jakości, wykonanymi wyłącznie z lnu. Najbardziej popularnymi produktami były pościele, prześcieradła, ręczniki, obrusy, serwety, zasłony i ścierki. W ofercie były nawet lniane tapety samoprzylepne. Z początkiem lat 80. nagradzane na targach serwety haftowane otworzyły nowe rynki zbytu w USA, Kanadzie, Meksyku, Australii, RFN, Francji, we Włoszech krajach skandynawskich. Znakiem rozpoznawczym był niebieski kwiat lnu, a na nim stylizowana litera „K”.

W Muzeum Rzemiosła zachowały się jeszcze dawne etykiety z logo "Krosnolenu" przyczepiane do produktów
damian krzanowski

„Dziadostwo u nas jest w Lniance”

Chociaż państwo odznaczyło "Lniankę" Orderem Sztandaru Pracy I Klasy, to pracownice skarżyły się na warunki. W 1980 roku Irena Kamieńska zrealizowała w krośnieńskich zakładach film pt. „Robotnice”, emitowany w tym samym roku w TVP 1.

Spracowane dłonie, chusty na głowach, niewygodne maseczki i ubrania. W filmie ukazano rzeczywistość robotnic "Lnianki"
kadry z filmu "Robotnicy" ireny kamińskiej

Ukazano w nim ciężar pracy kobiet pośród kurzu, hałasu i wielkich maszyn. Tkaczki w różnym wieku, często starsze, skarżą się na słabą wentylację, ciężkie i niewygodne obuwie oraz fartuchy, zimną wodę do mycia i brak wolnych sobót. – Nie ma działu cięższego jak przędzalnia i same kobiety pracują – mówi jedna z nich. – Dyrekcja nam nie idzie na rękę, ale oni od nas okropnie wymagają – dodaje kolejna.

Po filmie, który poraził widzów, poprawiono warunki pracy. Można go zobaczyć poniżej. 

Koniec lnianych tradycji

Początek lat 80. przyniósł wielu zakładom w Polsce, także "Lniance", strajki robotnicze. Pomimo problemów z zaopatrzeniem, produkty pochodzące z Krosna były całkowicie sprzedawane. 1/5 produkcji trafiała do ZSRR, a zakład otrzymał wyróżnienie od ministra handlu za wybitne osiągnięcia w eksporcie. Krosnolen zatrudniał wówczas ponad 2200 osób.

Przędzenie lnianych nici
kadry z filmu "Robotnicy" ireny kamińskiej

Spółka miała w planach podwoić produkcję. Aby tego dokonać, połączyła się z Zakładem Przemysłu Lniarskiego Hakon w Hrubieszowie. Fuzja była kontrowersyjna, sprzeciwiali się jej m.in. pracownicy.  Hakon, chociaż realizował zamówienia, był niewypłacalny. Wraz z połączeniem zakładów całe zadłużenie przejęła Lnianka. W 1989 roku produkcję udało się zwiększyć o 1/4, wzrósł eksport i produkcja przędzy, poprawiły się wyniki finansowe i płace. Kolejne lata były jednak nieudane. Zadłużenie wynosiło ok. 12 ówczesnych mld zł, a wartość odsetek zbliżała się do wartości majątku spółki.

W 1991 roku władze Krosna podjęły próbę ratowania Lnianki. Zakwalifikowano ją do grupy 15 zakładów, które miały przejść przekształcenia własnościowe prowadzone przez Organizację Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego (UNIDO). "Lnianka" była jedynym zakładem z grupy, który nie wypracował samodzielności.

"Lnianka" mieściła się m.in. w charakterystycznym budynku z półkolistym, przeszklonym dachem
damian krzanowski

W 1993 roku zarząd przejęła firma Pro-Inwest International Ltd. Rok później, gdy "Lnianka" obchodziła 60-lecie, jej dług wynosił już 70 mld zł. Pomimo tego jubileusz świętowano organizując pokaz tkanin i mody w krośnieńskim BWA.

Nowemu właścicielowi udało się wypracować minimalne zyski. Dług umorzono w 80%. Jednak 1995 rok przyniósł kryzys w branży lniarskiej na całym świecie. Spadły ceny tkanin, kontrahenci zerwali umowy. Rozpoczęły się grupowe zwolnienia pracowników, a wraz z nimi strajki i protesty. 9 października 1996 roku ogłoszono upadłość. O spłatę długów upomniało się 200 firm.

Grunty i obiekty po upadłych zakładach postanowiono sprzedać. W całości chciał je kupić Nowy Styl, jednak do tego nie doszło. Firma przejęła jedynie biurowiec przy ul. Pużaka, gdzie obecnie ma siedzibę. W 2000 roku z dawnego biurowca zdemontowano neon „ZPL Krosnolen”.

Sprzedano także ośrodek wypoczynkowy w Polańczyku i część budynków przy ul. Pużaka i Kletówki. 

Krosnolen, taki napis widniał na budynku przy ulicy Pużaka, obecnie biurowiec Nowego Stylu. Lata 80. XX wieku 
stanisław nawracaj

Wspomnienia po Lniance

Muzeum Rzemiosła zachęca mieszkańców do przekazywania pamiątek po "Lniance" (ścierek, obrusów, etykiet, lnianych kalendarzy, makatek), aby uchronić je przed wyrzuceniem. Warto także podzielić się zdjęciami lub wspomnieniami.

- Produkty z „Lnianki” gościły kiedyś niemal we wszystkich gospodarstwach domowych. Dziś zalegają w szafach, na strychach – a wiele z nich trafiło już dawno na śmietnik. Chcemy te przedmioty ocalić, to ostatni dzwonek, by zachować pamięć o krośnieńskim lnie – mówią pracownicy muzeum.

Muzeum Rzemiosła zbiera lniane pamiątki stworzone w krośnieńskich zakładach
damian krzanowski

Dodatkowo w najbliższy weekend (8-9 sierpnia) muzeum organizuje wystawę poświęconą Zakładom Przemysłu Lniarskiego. Odbędzie się w sobotę w godz. 10:00-17:00 i w niedzielę 10:00-16:00. Szczegóły tutaj.

ŹRÓDŁA:
ZOBACZ TEŻ W ARCHIWUM PORTALU: