Krosno miastem-ogrodem. Takie były plany przed II wojną światową
Kochan
Katarzyna Solińska, edukatorka historii sztuki z Biura Wystaw Artystycznych w Krośnie, postanowiła dotrzeć do szczegółów ówczesnych zamierzeń włodarzy. Sam plan stanowił niebagatelne odkrycie. Znalazł go Tadeusz Łopatkiewicz, znany krośnieński etnograf, na strychu kamienicy budowniczego Bergmana (położona przy Placu Konstytucji 3 Maja). - Osobiście przyniosłem ten plan (w pięknych dębowych ramach i za szkłem) do Biura Badań i Dokumentacji Zabytków w Krośnie, gdzie pracowałem pod koniec lat 80. XX w. - pisze Tadeusz Łopatkiewcz w jednym z postów na Facebooku.
Co zakładał plan?
Twórcą planu Krosna z 1929 roku był Roman Feliński, urodzony we Lwowie polski architekt i urbanista. Autor planów miast i budynków, edukator w zakresie projektowania przestrzeni miejskiej. Przez sympatie polityczne został zmuszony do przejścia na przyspieszoną emeryturę w ówczesnym Ministerstwie Robót Publicznych. Ale wolny czas pozwolił mu na otrzymanie dodatkowego zlecenia na zaprojektowanie spójnego, funkcjonalnego i wizualnie atrakcyjnego Krosna.
Jak mówi Katarzyna Solińska, Feliński mocno inspirował się popularną wówczas ideą miasta-ogrodu. To koncepcja miasta, charakteryzującego się niską, luźną zabudową, z dużym udziałem parków i ogrodów, również tych prywatnych. Do najbardziej znanych przykładów należą miasta satelickie Warszawy: Otwock, Milanówek i Podkowa Leśna.
Co - według planu Felińskiego - miało zmienić się w międzywojennym Krośnie?
- Feliński projektował 3 duże parki. Jeden w dużym stopniu miał pokrywać się z dzisiejszym Parkiem Jordanowskim, drugi miał znajdować się w widłach rzek Lubatówka i Wisłok, trzeci zaś architekt wyobrażał sobie na terenach, należących do braci kapucynów. Architekt dużą wagę przywiązywał do obecności zieleni w centrum miasta. Na argumenty odwołujące się do tego, że Krosno z każdej strony otoczone jest zielenią, odpowiadał, że każde najmniejsze miasteczko będzie kiedyś większe – przesunie się również granica zieleni.
- Na przeciwległym brzegu Wisłoka (patrząc od centrum miasta) Roman Feliński widział teren uzdrowiskowy, rozciągający się od Zawodzia po „Sztuki” (zakole Wisłoka). Miały tam powstać sanatoria i wille. Utworzeniu uzdrowiska sprzyjała również możliwość wydobywania wód mineralnych.
- Feliński bardzo chciał, by niewielka śródmiejska stacja kolejowa znajdowała się bliżej ul. Czajkowskiego. Zarząd polskich kolei nie zgodził się na to ze względu na bliskość stacji głównej.
- Architekt (w zgodzie z panującą wówczas główną myślą w projektowaniu miast) uważał, że na wizerunek Krosna powinna kształtować również prezencja domów prywatnych. Zakładał, iż między każdym domem a chodnikiem bądź drogą winien znajdować się ogród o szerokości przynajmniej 4 metrów. Luźna zabudowa Krosna (stanowiła ok. 67% miasta) sprzyjała wdrożeniu koncepcji miasta-ogrodu.
- Feliński z pietyzmem potraktował starą architekturę Krosna. Pragnął tworzyć place przed ważnymi budynkami, np. kościołem franciszkanów, by przechodnie mogli w pełni podziwiać kunszt jego wykonania. Architektowi nie podobał się ruch samochodowy w rynku.
Co udało się zrealizować?
Niewiele z podpunktów planu Felińskiego udało się zrealizować: przeprowadzono prace regulacyjne, w wyniku których naprostowano i poszerzono wiele ulic, wyburzono bądź obcięto kilkanaście domów oraz wytyczono linie, według których miała przebiegać przyszła zabudowa.
Najbardziej szkoda parków, uzdrowiska i licznych ogrodów, nawet jeśli - jak chciał architekt - miasto miałoby nałożyć na mieszkańców obowiązek utrzymywania odpowiednio szerokiego ogrodu przed domem. - Mnie osobiście to boli, że przestajemy być zielonym miastem – mówi Katarzyna Solińska.
Wykład Katarzyny Solińskiej pt. „Małe wielkie plany Krosna – o mieście, które mogło być ogrodem” to jedno z wydarzeń cyklu „Miasto Marzeń”, zorganizowanego na cześć 40-lecia działalności Biura Wystaw Artystycznych w Krośnie.